Görsel 1.1’deki devrede butona basıldığı anda beyz polarması 0V olan TR1 transistörü kesime gidecektir. C-E arası açık anahtar gibi davranan TR1 transistörü TR2 transistörünün toprak bağlantısını kesecektir. R2 üzerinden doğru polarmalandırılan TR2 transistörü iletime geçecek, röle enerjilenecek ve led yanacaktır. Elimizi butondan çektiğimizde kondansatör R1 ve potansiyometre üzerinden şarj olmaya başlayacaktır. Kondansatör gerilimi yaklaşık 0,7V’a yükseldiğinde TR1 transitörü iletime geçecek C-E arası kapalı anahtar gibi davranacaktır. Bunun sonucunda TR2 transitörünün beyzi toprağa bağlanmış olcaktır. Doğru polarmalandırılmayan TR2 transistörü kesime gidecek, röle enerjisi kesilecek ve led sönecektir. Potansiyometreyi B konumuna yaklaştırdıkça kondansatör daha yavaş dolacak ve ledin yanık kalma süresi uzayacaktır.
Görsel 1.1: Zaman gecikmeli duran devre
MALZEME LİSTESİ
| Adı | Özelliği | Sembolü | Görünüşü | Miktarı |
| Transistör | BC237 (TO-92 kılıf) | 2 adet | ||
| Röle | İki kutuplu tek konumlu (DPST) | 1 adet | ||
| Buton | Push buton | 1 adet | ||
| Diyot | 1N4001 | 1 adet | ||
| Led | Kırmızı | 1 adet | ||
| Direnç | 1k | 1 adet | ||
| Direnç | 10k | 2 adet | ||
| Potansiyometre | 500k | 1 adet | ||
| Kondansatör | 1000uf/16V | 1 adet |
İŞLEM BASAMAKLARI
- Görsel 1.1’teki devreyi kurunuz.
- Butonuna basarak devrenin çalışmasını gözlemleyiniz.
- Potansiyometrenin orta ucu A ve B noktalarındayken butona basınız. Devrenin çalışmasını gözlemleyiniz.
- Led’in sönük ve yanık durumunda Görsel 1.1’deki Transistörlerin beyz gerilimlerini ölçüp Tablo 1.1’e yazınız.
SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER
Tablo1.1: Transistör beyz gerilimi ölçme
| Beyz gerilimi | Led yanık | Led sönük |
| T1 beyz gerilimi | ||
| T2 beyz gerilimi |
SORULAR
- İki transistör neden aynı anda aktif değildir?
- Tersleme (değilini alma) işlemini hangi transistör yapmaktadır?
- Zaman gecikmeli duran birçok farklı devre vardır. Bunları araştırıp çiziniz. Bu devre ile karşılaştırıp aynı işi yapan farklı devre tasarımları hakkında yorum yapınız.
- C1 kondansatörü açık devre olursa devrenin çalışması nasıl etkilenir.
- İki transistör neden aynı anda aktif değildir?
Bu devrede TR1 ve TR2 transistörleri birbirlerinin tersi durumda çalışmaktadır. Bunun sebebi, TR1’in kollektör çıkışının TR2’nin baz girişine bağlı olmasıdır.
Butona basılı durumda TR1 kesimde olduğundan TR2’nin baz girişi toprağa bağlıdır ve TR2 iletim durumundadır. Buna karşılık, TR1 iletime geçtiğinde TR2’nin baz girişi havada kalır ve TR2 kesim durumuna geçer.
Bu şekilde tasarlanan bir devre, iki transistörün aynı anda aktif olmasını engeller ve karşılıklı olarak birbirlerini kapatma/açma görevi görürler.
- Tersleme (değilini alma) işlemini hangi transistör yapmaktadır?
TR1 transistörü, buton sinyalini tersleme (değilini alma) işlemi yapmaktadır. Butona basıldığında TR1 kesime gider, buton bırakıldığında TR1 iletime geçer. Böylece TR1’in çıkışı, buton girişinin tersi olmaktadır.
- Zaman gecikmeli duran birçok farklı devre vardır. Bunları araştırıp çiziniz. Bu devre ile karşılaştırıp aynı işi yapan farklı devre tasarımları hakkında yorum yapınız.
- C1 kondansatörü açık devre olursa devrenin çalışması nasıl etkilenir?
Eğer C1 kondansatörü açık devre olursa, devrenin zaman gecikmeli çalışması ortadan kalkacaktır. Bu durumda devre şu şekilde çalışacaktır:
- Butona basıldığında TR1 kesime gidecek, TR2 iletime geçerek röle enerjilenecek ve led yanacaktır.
- Butondan el çekildiğinde TR1 hemen iletime geçecek, TR2 kesime giderek röle enerjisi kesilecek ve led sönecektir.
Yani kondansatör olmadığı için gecikmesiz, ani bir açma/kapama işlemi gerçekleşecektir. Kondansatör, zaman gecikmesini sağlayan elemanken, açık devre olması durumunda bu zaman gecikmesi ortadan kalkacaktır.
Bu durum, devrenin zaman gecikmeli çalışma prensibini tamamen değiştirecektir. Dolayısıyla kondansatörün sağlam olması, devrenin istenen şekilde zaman gecikmeli çalışması için kritik bir öneme sahiptir.
No responses yet